В этом блоге «BYK-va!» под хештегом «Судьбы наших земляков» около 40 постов. Уже много лет библиотекарь
(Бусел Л.Ф.) расспрашивает односельчан- участников исторических событий об их
жизни, записывает их воспоминания и оформляет в виде постов в блоге. Несколько
историй есть на видео, но большинство - это устный рассказ и фотография героя. А людей всё меньше, многие уже ушли в мир
иной… Но их рассказы остались…
И вот очередная история жизни. Сироцкий Иван Михайлович, 1933
года рождения, проживает в д. Заречье, Светлогорского района.
Её нельзя записать на русском, потому что теряется
аутентичность… Конечно, герой этой истории не разговаривает на литературном
белорусском… Смесь русского и белорусского – это и есть «трасянка», на которой
говорят белорусы.
Аповед ад першага ліца.
Маці маю Куліною звалі. 85 гадоў прожыла, гаравала, як усе тады. Коні былі, зямля… Сама пахала, сеяла, жала, прала… Два разы замужам была, але не падоўгу. Шасцёра дзяцей
узгадавала…
 |
| Акулина Ивановна (1888-1972 гг) |
Першы яе муж, Лаўрэнцій Шчэрбін, утапіўся ў рацэ. У яго нага адна крывая была.
Мала яны пражылі, гадоў 10. Як гэта было? Іпа ж была не такая як зараз… Касіў
ён на лузе ля ракі з двума сваімі братамі. Ішлі з Залля яўрэі. Тады ж яны хадзілі, таргавалі па вёсках… іголкі,
шпількі, ніткі, гузікі, краску прадавалі…
Папрасілі перавезці
праз раку. Браты гавараць: “Ідзі, перавязі, заплоцяць..”… Але здарылася бяда… Човен
накрэніўся, перакуліўся, яўрэі спасліся, а ён патануў…
Засталася маці мая з
чатырьмя малымі дзецьмі – Рыгор, 1914 г.н, Цімох, 1915 г.н., Кузьма, 1920 г.н.,
Матруна, 1922 г.н.
У Астроўчыцах, вёска
непадалёк, аўдавеў Міхаіл Сіроцкі (мой
бацька). Ён з Бабруйска быў. Засталося двое дзяцей, дачка і сын (памёр малым).
Яны сышліся, сталі жыць разам у Зарэччы.
У 1930 годзе Маруся нарадзілася, а праз тры
гады я. Бацька памёр рана, мне тры гады ўсяго… Не памятаю яго…
Калі пачалася вайна мне
было 8 гадоў. Жылі мы з сёстрамі і мацяраю. Потым старэйшую сястру Матруну
немцы забралі на работу…
Брат Кузьма да вайны ў Ленінградзе служыў. Загінуў, памёр
у госпітале.
(По данным сайта
“Мемориал”. Щербин, Щербина Кузьма Лаврентьевич старший сержант 56 ГАП
Ленинградский Фронт поступил в перелвижной полевой госпиталь (ППГ№ 630) 7
апреля 1943 года, умер 28 апреля. Похоронен на кладбище Памяти жертв 9 января)…
В семье говорили, что санитаром вроде служил, но в документе – ГАП,
гвардейский артиллерийский полк…
Брат Цімох у Мінску да вайны жыў, работаў на чыгунцы. Бронь была ад
фронту, потым парцізаніў.
Брат Рыгор
служыў у войску перад вайной, месяц яму заставаўся. Службу праходзіў ля граніцы.
Амаль адразу ў плен трапіў. Вывезлі ў Францыю.
Але, што цікава… (тут
Иван Михайлович улыбается, рассказывая про этот факт биографии старшего брата)…
Як скончылася вайна,
вярнуўся ён… заставілі даслужыць той месяц, што перад вайной заставаўся. Служыў у Мазыры.
Дальше
связного рассказа не получилось.
Эпизоды.
Самолёт, бомба. Отступление Красной Армии на запад.
Вады ў рацэ было многа. Я на Іпе, тут каля
шляху лавіў рыбу карзінай. З боку Палесся ляцеў самалёт. Скінуў бомбу ў Вяльчы,
столб дыму вялікі ўзняўся, і грымнула моцна…
З Шацілак праз
Дуброву на Акцябр праз вёску салдаты нашыя ішлі, яўрэі вазамі ехалі…
У Зарэччы да вайны
быў недабудаваны клуб, бярозы вялізныя побач… Каля яго людзі бачылі калонну
немцаў, а потым яна знікла…
Броневик.
Памятаю, мы з суседам
Мішкай і яго малым братам гулялі на вуліцы. Хата іх на перакрыжаванні дарог
стаяла, тут на цэнтры… Мабыць, нядзеля была, людзей шмат на вуліцы. Бачым, з
боку Вялікага
Бора едзе нейкая вялікая машына.
Гэта нямецкі браневік. Праехаў на Дуброву, але там каля мосту дарога была перакапана
… Вярнуўся, паехаў на Вяльчо, там балота, загруз ў дрыгве... Кінулі
яго немцы… Потым нашы салдаты прыгналі яго бліжэй да вёскі, мы туды гуляць
хадзілі.
Колонна немецких броневиков. Засада.
Бранявікі з боку
Дубровы ехалі, але там перекапана было, каля мосту… А з боку Зарэчча з засады
іх падбілі з пушкі нашыя… Адзін чырвонаармеец быў ранены, бег ў гарачцы, а
потым упаў на дарозе і памёр. Людзі казалі, пахавалі яго на нашых могілках…
(Этот факт, записанный со слов жителей, есть в
летописи д. Дуброва. Случилось это 28 года. июня 1941 года колонну немецких
бронемашин обстрелял со своим расчётом из 45-мм пушки старший лейтенант,
татарин по национальности, фамилия не сохранилась. Описание есть также в
документальной книге «Березина в огне» Всеволода
Мигая на страницах 30-35).
У Зарэччы немцы, на
машынах… Людзі сталі разыходзіцца, хто куды. Мы пайшлі з маці праз Дуброву на Церабуліны, там цётка мацяры сястра дваюрадная жыла…
- - Валю
Раманаву ведалі? – спрашивает Иван
Михайлович.
- -- Да,
моя соседка была,- отвечаю я. (Кохно
Валентина Васильевна).
И.М.: “То, яе баба…”
Пайшлі мужыкі разведаць на шлях, што ды як.
Ніхто, нідзе не ездзіць, ціха.. Мы вярнуліся дадаму. А ў Зарэччы нашыя ўжэ. Але
нядоўга яны пабылі. Зноў немцы прыйшлі…
(Речь о первом освобождении в конце ноября 1943 года, которое было без боёв, немцы отошли, наши заняли.
Но не было тяжёлого вооружения, снарядов, вскоре наши отошли за железную дорогу д. Узнаж,
21.12 43 немцы начали контрнаступление танками. Были большие потери у РККА,
отступление. Стабилизировался фронт спустя неделю. Повторно наши пришли в
Заречье в середине января 1944 года. Окончательно освободили в конце января
1944 года).
«Паричский выступ» - этот эпизод войны называется.
Информацию о нём можно прочитать даже в школьных учебниках по истории.
1943 год.
Ад немцаў мы хаваліся ў хвойніку, каля вёскі.
Мы далёка не пайшлі, атабарыліся
ў Каржове,
ельнік там вялікі. Пад тымі елкамі як
пад дахам, дождж не праб’е…
Чуем звук, як самалёт
пікіруе… Свісціць.. А гэта “Катюша” выстраліла…
у бок Раковічаў,
толькі адзін раз. Болей, мабыць снарадаў не было…
Прыйшлі ў лес немцы,
але нас не чапалі.. Шукалі чырвонаармейцаў, што ў лесе хаваліся… Потым як мы
вярталіся з лесу, бачылі забітых… Адзін ранены пад елкай сядзеў, далей яшчэ
два, таксама галовы перавязаны, мёртвыя…
Чутна было як
стралялі на тым канцы вёскі…
Прыйшлі ў вёску, На
выгане сямёра (ці болей, я не лічыў) салдатаў нашых забітых .. і немцы забітыя, дык сваіх яны сабралі…
Бой быў. Дзед адзін
казаў: “У рукапашную хадзілі…”
З таго боку вёскі лес
да самых хат маленькія такія
хвойкі … Яны
(чырвонаармейцы) ішлі паўз могілкі…А тут немцаў поўна вёска… і зцёмнілася
хутка, восень, дзень малы … Пачуліся стрэлы, кароткія і доўгія чэргі…
Мы баяліся ў хаце
адны… пайшлі да дзеда-суседа…
Сядзім каля хаты... З поля ідзе немяц. Мы яго бачым, і ён нас прыкмеціў…
І кажа: “Сталин гут, а Гитлер капут”..
Да раніцы на вуліцу не выходзілі… Як развіднела, павыходзілі людзі з хат… Бачаць, пабітыя
салдаты нашы… Іх мужыкі нашыя хавалі, бо арміі
не было ўжо…
Як зайшлі немцы ў Зарэчча. Сталі выганяць
з лепшых хат.. Пайшлі мы праз Дуброву ў Гарохавішчы, да цёткі Таццяны, мамінай сястры…
У цёткі, акрамя яе,
яшчэ дзве сям’і жыло, і мы прыйшлі... Тыдні два там былі…
Потым і адтуль
выганяць сталі. Пагналі ў Акцябрскі раён, вёска Шкава, вёска Оземля. Там у школе жылі,
вокны вялікія, нары драўляныя па баках сцен… Потым немцы кудысьці паехалі, мы з
сябрам Васькай (родзіч), дзеці, жанчыны вярнуліся ў Гарохавішчы…
Вырашылі мы ў Гарохавішчы
пайсці. Выйшлі з лесу, а там танкі нямецкія па полю ідуць. І немцы… Нас
завярнулі. Бачым, вядуць нашых пленных салдат, 5 чалавек. Аднога пад рукі
таварышы падтрымліваюць, ранены. А два другіх цэлыя, без аружыя, дзяцей нашым
жанчынам дапамагалі несьці…
Мы з Васей наперадзе.
Бабы з дзецьмі на руках, ды ношкамі, а мы свабодныя…
Павялі іх у лес. А мы пачакалі пакуль яны ў
лесе скроюцца і вярнуліся па другой дарозе ў Гарохавішчы.
Стаіць танк сярод
лесу. Немец люк адкрыў, нешта гаркнуў па-нямецкі.. Пісталет дастаў, але не стрэліў..
Мы - назад…
Пасядзелі ў лесе..
Прадукты скончыліся, трэба ісці шукаць нешта… Натыкнуліся на зямлянкі, у іх
немцы. Папрасіліся сагрэцца. Пусцілі… Зямлянка вялікая, дзеці каля печкі
абагрэліся.. Кіпятку нам далі, а сахару ў іх не было…
Адзін немяц выйшаў на
двор і тут жа паўзе назад… Раніла снарадам у ногі. Яны пачалі штаны з яго
здымаць, перавязваць.. А мы пайшлі далей..
У лесе сустрэлі
рускага. Ён работаў у немцаў. Там акопы людзі капалі, немцы застаўлялі… Пытае: “Чаго
вы тут?”. Мы: “Хаваемся, яды якой шукаем”. Ён:“Не
ідзіце туды, немцы злыя, усыпалі ім нашы”…
Мы з Васей пайшлі па
просецы ў
Бродцы. Па балоце ішлі як па асфальце, добра падмерзла.
Сустрэлі ў Бродцах
рускага. Яны работалі на немцаў і атрымлівалі паёк. Спалі ў стопцы на
картоплях. Пераначавалі з імі. Далі яны нам хлеба, картопляў колькі ўнясеш.
Пайшлі мы. Ідзем, машына нямецкая едзе. Раптам
буханка хлеба з яе падае долі... Мы яе падабралі, прынеслі… Па крошцы
ўсім, нас жа там многа было. А мацяркі
ужэ чакалі нас, хваляваліся…
Шукалі, дзе яды якой,
дзе прытуліцца… Ішлі на Гарохавішчы… У лесе наткнуліся на шалаш такі,
і печ там была. Пераначавалі. Дайшлі да вёскі не па шляху, а па лясных сцежках.
Па шляху баяліся ісьці, немцы паўсюль.
Прыстройліся мы
на начлег у стопцы на краі вёскі… Уранні падхапіліся,
страляюць.. снарады ляцяць.. Пабеглі ў лес у бок Бродцаў, там таксама немцы…
Жылі мы ў лесе, пакуль немцы не прыйшлі… Костёр ўсё ўрэмя гарэў, грэліся і ежу варылі на вогнішчы. Увесь час
хацелася есьці…
Аднойчы пайшлі з мамай і яшчэ некалькі жанчын у Бродцы за картопляй. Ідом назад, сустрэлі патруль нямецкі, не пускае нас. -“Идите, возьмите разрешение у
коменданта”. Орудзія (гарматы)
дальнабойные стаялі, у бок Дубровы стралялі.
…А што нам рабіць? Там у лесе нашыя нас дажыдаюцца… Мы
вараціліся ў Бродцы.
Ідзем з Васей,
бачым кухня палевая стаіць. Немец паглядзеў на нас, разрубіў сякерай буханку
хлеба (яна мёрзлая была) і даў нам …
А дзе шукаць таго каменданта? Нікога не знайшлі, ідзем
назад. Я маці кажу: “Давай удвох папросімся прайсці”. Нас нейк прапусцілі. А
потым і астатния прайшлі. Так прадукты прынеслі тым, што ў лесе нас дажыдаліся…
Картоплі пеклі на вогнішчы…
Аднойчы немцы прыйшлі
ў лес за броўнамі. Зіма, капаць нельга глубока, дый і дрыгва, вада. Яны
гарадзілі з броўнаў такія заслоны ад куль і асколкаў.
Выгналі, пагналі ў
вёску. Сказалі: “Уранні з Чэрніна прыйдзе абоз, і нас
забяруць”… Нам з маці не хапіла месца на падводах… Маруся здолела з
цёткай Таццянай прымасціцца… Ішлі пешшу. Я так стаміўся, што кажу мацяры: “Не
пайду далей. Што хочуць хай робяць, а не магу болей”. Яна стала прасіць
вазніцу, каб узяў хлопца на воз, зусім з
сіл выбілася дзіця… Нейк прыладзіў той мяне каля сябе. А маці так і ішла, за аглоблі трымалася…
Прывезлі нас ў Глускі раён,
вёска Казловічы. Мяне, сястру Марусю
і маці. Там мы і былі да вызвалення…
А старэйшую сястру
Матруну немцы на работу забралі. Потым,
як іх там акружылі, яна вярнулася…
Иван Михайлович вспомнил, что, когда они возвращались
из беженцев, видели колонну наших прорвавших оборону немцев танков. На переезде, вдоль железной дороги шли…
Первым шёл танк командира. Его потом подбили при
штурме Бобруйска.
(Справочно. В 1944 году здесь был захоронен командир 9-го
танкового корпуса генерал-майор Бахаров Борис Сергеевич, освобождавший город
Бобруйск от немецко-фашистских захватчиков. На могиле установлен памятник-танк
Т-34, башенный номер 300, калибр пушки 76 мм, на стволе пушки 10 звездочек -
количество уничтоженных танков противника).
Заречье
сожжено. Жизнь в землянках.
Зарэчча немцы
спалілі. Адны коміны тырчалі
Адна хата на тым
канцы, адна тут на выгані к Вяльчу, зруб. А да вайны было больш за сто хат. Зямлі не было, на адным селішчы па дзве хаты
ставілі.
Як вярнуліся мы з бежанцаў, жыць не было дзе. Прыйшлі дамоў, а хаты няма.
Пасяліліся мы ў салдацкіх
землянках. Тут жа армія наша зімавала, зямля ўся скопана. Зямлянкі ад поля да
леса.
(Справочно.
После освобождения Заречья (конец января 1944), Дубровы (начало февраля 1944)
наступление приостановилось. Были попытки сдвинуть фронт, но неудачные. Дальше
Притыки не продвинулись. Линия фронта была неподвижна до 23 июня 1944, когда
началась операция по освобождению Беларуси «Багратион»).
Госпиталь
мы ўжо не засталі…Ямы ад палатак бачылі, направа
ад шляху метраў 200. Салдатаў
харанілі прама
ля той дарогі, на левы бок…
збоку ад просекі. Там такое месца, што лес не рос, нічога не расло, жоўты пясок, бугры…
Там і хавалі. Помнікі былі, драўляныя, напісана на іх… А потым іх у
Дуброву перанеслі…
Времянка.
Некаторыя разбіралі
тыя землянкі ды рабілі з іх урэмянки (хаты без печей, временное жильё).
Я за старшага быў у
сям’і, 11 гадоў. Узяўся строіць
ўрэмянку. У войну салдаты навазілі лесу на ляжнёўкі тут каля шляху (масціць
дарогу, грузка было), ды так той лес і застаўся. З таго лесу змайстраваў я
ўрэмянку. Дзед-сусед печку ў ёй зляпіў. Так і жылі мы да 1947 года. А потым
нам, як пастрадаўшым ад вайны (брат старэйшы загінуў ў Ленінградзе, дакументы
былі) государство пастроіла хату. У Зарэччы тры хаты такіх было, пабудавалі
такім як мы. Астатнія строілісь самі.
Мотоцыклы.
Мы, пацаны шасталі па
лесе. Збіралі грыбы, ягады. Аднойчы знайшлі тры нямецкія матацыклы. Знялі з іх,
што здолялі. Па – добраму, каб хто старэйшы быў, тыя матацыклы можна было
навесці, а мы - дзеці. Я два калясы на тачку прымайстраваў. Сільна тая тачка нас
выручыла, броўны вазілі на ёй з сястрою.
Маторы матацыклетныя
падарвалі, каб алюміній выбраць. Ложкі з яго вылівалі. Не было жа нічога - ні місак,
ні лыжак…
Не толькі
матацыклы, але і танкі пасля вайны знаходзілі. Каля Гарохавішчаў шмат іх нашых і нямецкіх доўга пасля вайны цягалі з
балота.
А немцаў тых, што
Зарэчча палілі, спаймалі. Судзілі
ваенным трыбуналам. Паставілі віселіцы каля шляху і павесілі. Потым скінулі і
закапалі ў яме непадалёку… Голае поле было вакол, усё згарэла…
После
войны.
Як жылі пасля вайны. Жылі-выжывалі. Калгасы былі. Працавалі як чорныя
валы.
Царква ў Дуброве ўвосень 1943 года яшчэ была. Калі згарэла не ведаю.
Пасля вайны маліцца
хадзілі да Пятра
Шуста ў хату на гэтым канцы, ля
Вяльча… евангелісты.
В 1951 году я до армии
в геологии работал. Бурили вручную скважины.
(Смеётся, видимо сравнивая
современные буровые )
Служил в армии под Москвой.
Научно-исследовательский институт. Курс молодого бойца проходил в авиации. Потом
перевели. Филиал у них был в г. Энгельс, в охране аэродрома.
После
армии.
Я - младший. Решил возле матери остаться,
помогать ей. Чтобы скопить денег, работал в Смоленской области топографом.
Сосед устроил, приезжал в отпуск. Отработал сезон, зарабіў на одежду и обувь. Справіў костюм, пальто, сапоги. Женился.
Першая жонка, Марыя
памерла. Застаўся сын Вася (1, 5 года).
Я стаў прыглядацца, з кім бы сайціся, каб хлопца падняць, ды і проці веку як адному…
Перабіраю…
Ніхто на душу не ідзе. А тут людзі пытаюцца:
“А чаго ты Жэне не напішаш?”. А з гэтай Жэняй мы некалі ў маладосці сустракаліся.
Але нейк так вышла, што ажаніўся я з другой…
Жэня пакрыўдзілася, з’ехала да сястры на Урал, так працавала тры
гады…
Я пайшоў да яе
бацькі, узяў адрас і напісаў што ды як. Яна адказала: “Прыеду”. І прыехала.
Сыйшліся. Троя
дзяцей нарадзілі. Усё жыццё пражылі. На трактары ў калгасе ў Дуброве працаваў.
Стаж з 1966 па 1993 год, 27 гадоў.
В
настоящее время.
Четыре года Иван Михайлович живёт без своей жены Жени.
Она умерла от Ковида в светлогорской больнице 12 ноября 2021 года.
Трудно было привыкать жить без неё.
Вероятно, из-за сильных
переживаний у него обострились болячки (диабет,
катаракта). Даже сделанная в Гомеле операция на глазах, была неудачной. 4 года
он незрячий. Сам придумал и сделал себе перекладину вдоль кровати, чтобы было за что
ухватиться, когда встаёшь.
Несмотря на то, что у Ивана
Михайловича всего 4 класса образования, он хорошо знает географию. В курсе
политических событий в мире. В этом ему помогает радио, которое он слушает через наушники.
С гордостью рассказывает
про внуков, об их успехах.
Сейчас проживает в д.
Заречье с дочерью Надеждой.
Дочь рассказала, что он мастеровитый. Столярничал. Своими руками всё в доме сделано. Эти способности передались внукам.
Вот такая история жизни. 92 года - возраст солидный. Он не потерял интерес к происходящему вокруг. В курсе мировой политики.
Судьба его типична для его поколения. Детство пришлось на Великую Отечественную войну. Послевоенное непростое время. Семья. Работа.
Иван Михайлович не жалуется на судьбу. Говорит: "Усе так жылі".
31.10.2025 г. аг.
Дуброва.
Автор блога BYK-va! Библиотекарь, краевед Людмила
Бусел.