Советует библиотекарь: Детям о войне

Прошло 70 лет с того времени, как перестали рваться снаряды, греметь пушки. Книг и кинофильмов о Великой Отечественной войне написано немало. Но говорить  на эту тему с  детьми младшего, среднего возраста не так-то и просто. В этом вам очень помогут книги, о которых этот мой пост.

Пазнякоў М.П. Серабрыстыя чайкі: казкі, апавяданні: для дзяцэй сярэд. шк. ўзросту/ Міхась Пазнякоў; маст. В.Н. Макаранка.- Мн.: Звязда, 2013. – 112 с., іл.

Некалькі апавяданняў будуць асабліва дарэчы ў свеце 70 – годдзя вызвалення Беларусі і 70 –годдзя Вялікай Перамогі. Невялікія па памерах, але ёмістыя, выразныя па зместу:

“Партрэт на сцяне”, “На могілках”,

З маміных аповедаў: “Хлеб для партызанаў”, “Зычлівы немец”, “Вінтоўкі”, “Дабрата”.

Вырашыла сканіраваць і змясціць некалькі апавяданняў Міхася Пазнякова "З маміных аповедаў".
Справа ў тым, што падобныя аповеды чула ад свайго бацькі. Жылі яны ў Наўгародскай вобласці ў Расіі, вёска Кулакова. Быў выпадак, калі  знік гадзільнік з рукі вартавога, які, мабыць, задрамаў. Таксама, ўсіх дзяцей вёскі пастроілі на растрэл, загаласілі мацяры. Але, слава Богу, абыйшлося. 

Выяснилось, что часы взял подросток, сын зажиточного крестьянина, у которого в доме квартировал немецкий офицер. Это и спасло парнишку. Отец его откупился мёдом и яйцами.
Немцы были разные. Случай, рассказанный моим отцом (1934 г.р - 2004 гг.). Их хату заняли немцы, мать с детьми переселилась в баньку. Однажды шла она за водой с коромыслом на плечах. Подозвал немецкий повар, (полевая кухня стояла поблизости). "Матка, ком-ком!"  Женщина подумала: "А что табе нада, ирод проклятый. Капусту в огороде порезали, што вам ещё?" Повар  же взял её вёдра, насыпал в одно сахар, а в другое положил голубцов.

ДАБРАТА. Міхась Пазнякоў.

Праз вёску адступалі фашысты. Нашы гналі ворага на захад, не даючы яму замацавацца.

Пранесліся апошнія варожыя матацыклы і аўтамашыны, на вуліцу пачалі выходзіць, выбіраючыся са сваіх сховішчаў, ацалелыя людзі - старыя, жанчыны, дзеці. За лесам чуцен быў ужо гул нашых танкаў. Ішло доўгачаканае вызваленне! Усе рушылі насустрач.

Раптам затарахцеў нямецкі матацыкл. Ён выскачыў на сярэдіну вуліцы і спыніуся якраз перад купкай сяльчан. Перапалоханы белабрысы немец адчайна плакаў, кляў Гітлера, вайну. Потым кінуў на зямлю аўтамат і стаў таптаць яго. Пасля дастаў з кішэні фотакартку, на

якой ўсміхалася прыгожая чарнявая жанчына і дзве маленькія дзяўчынкі з бялюткімі, падобнымі на матылькоў, банцікамі на светлых галоўках, падносіў маўклівым людзям і, заліваючыся слязьмі, на незразумелай мове энергічна тлумачыў ім так добра знаёмае.

-        А дзе ж ты, дзе вы ўсе раней былі, калі плакалі мы?.. Цябе чакаюць дзеці. А хто верне нашых, расстраляных, спаленых?!.

Гэта сказала баба Марфа, у якой фашысты замучылі сына і спалілі ягоную сям'ю: жонку і траіх малых дзетак.

-        Трэба было раней клясці свайго Гітлера паганага, - працягвала старая.

-        Едзь да сваіх дзетак і жонкі, а гэта, - яна ўзяла аўтамат у рукі, - кінь назаўсёды. Едзь і глядзі, каб і твае дзеці і дзеці тваіх дзяцей ніколі не стралялі ў людзей.

Немец пакорпаўся ў матацыкле, завёў яго і паехаў далей. Усе глядзелі з хвіліну яму ўслед. Глядзела і старая Марфа.

-       Хай дачакаюцца дзеткі бацьку. Хай дабярэцца да сям'і салдат, - перахрысціла яна яго ўслед.

Я пачуў гэты аповед ад маці яшчэ ў маленстве. I запомніў на усё жыццё. Напэўна, каб расказаць іншым...

ВІНТОЎКІ 
Міхась Пазнякоў

Маці зашывала латаныя-пералатаныя Сярожавы штонікі, калі ў весніцы загрукаталі нечым металічным. Яна зірнула ў акно. 3 вуліцы даляцелі звыклыя ужо за другі год акупацыі нямецкія пагрозы.

-     Хутчэй на печ! - скамандавала маці двум сынам: сямігадоваму Сярожу і пяцігадоваму Толіку, а сама паспяшалася з хаты, каб няпрошаныя госці не выламалі веснічкі.

Два гітлераўцы з вінтоўкамі ў руках зайшлі на двор.

Яйка, шнапс, матка! Шнэль, шнэль! - запатрабавалі ваякі і ўпэўнена пашыбавалі ў хату.

Паставіўшы зброю ў кут, акупанты прыселі да ста­ла, паказваючы ўсім выглядам, што яны доўга чакаць не збіраюцца.

-    Дзеці ў мяне, паночкі, і самім...

-    Партызане? - грозна абарваў яе маладзейшы не­мец, - тыцнуўшы пальцам у партрэт на сцяне.

-    Не! Гэта мой фатэр. Ён памёр яшчэ да вайны, - спалохалася маці.

Яна дастала з шуфляды два яйкі і некалькі маленькіх скрылікаў сала ў місачцы. Адрэзала дзве лусты выпечанага ўчора хлеба, прынесла відэльцы.

-     Шнапсу няма, - мащ скрыжавала на грудзях натруджаныя рукі.

Малодшы фашыст падышоў да печы і адкрыў заслонку. Згледзеўшы чыгунок з бульбай, загадаў падаць яго на стол.

Пагергетаўшы, немцы прыняліся за страву. Доўга нюхалі  хлеб.

-    Гут! Зэр гут, матка!

На печы заварушыліся дзеці, дзве пары гнеўных вачэй свідравалі ворагаў. Няпрошаныя госці падхапіліся з-за стала. Але пераканаўшыся, што пагрозы для іх няма, супакоіліся.

Нетаропка пакончыўшы з харчамі, задаволеныя, гітлерауцы падзякавалі гаспадыні і накіраваліся да дзвярэй. I раптам іхшя твары знерухомелі, пабялелі, вочы забегалі па баках.

Кут, куды яны паставілі свае вінтоукі, быў пусты.

Перапалоханыя салдаты кінуліся на печ, зазірнулі пад ложак, засноўдалі па хаце. Потым выбеглі ў сенцы, але зброі не знайшлі. Нідзе не было і малых.

-    Матка! Капут! - падбег да яе старэйшы немец. - Пастраляйт усіх, хата -жыг! Матка, вінтоўка шукайт!..

Мащ не на жарт занепакоілася, але не разгубілася. Яна ведала, што іх можа чакаць у такой сітуацьі, - немінучая смерць.

-    Паночкі, дзеці пажартавалі, палічылі вінтоўкі за цацкі, - заплакала мац1, - пагуляць захацелі.

Яна борзда ўзабралася па лесвічцы на гарышча, дзе зашыліся Сярожа з Толкам, непрыкметна выслізнуушы з хаты. Адшукаўшы пад анучамі вінтоўкі, узрадаваная, схапіла іх і апусціла ўніз.

-      Вось бярыце, каб яны згарэлі разам з вашым ГІтлерам, які распачаў вайну...

Схапіўшы зброю, немцы выбеглі з хаты, як аблітыя варам.

-   Дзе кіндэр? Дзе кіндэр? - пагрозна зіркалі яны па баках. - Партызанэн!

-    Малыя яны, дурненькія яшчэ, - галасіла маці...

Патаптаўшыся яшчэ некалькі хвілін, немцы падаліся на вуліцу.

Уздыхнуўшы з палёгкай, маці шчыльна зачыніла веснічкі.

—    Мама, не плач... Не плач, мамачка, - падбеглі да яе малыя жэўжыкі. Мы схавалі  вінтоўкі, каб яны нікога не застрэлілі...

-     Дурненькія, - памякчэла мащ, абдымаючы сы­ноў. - Тата ваш на фронце ваюе. Хутка ён са сваімі таварышамі ўсіх фашыстаў прагоніць.

ЗЫЧЛІВЫ НЕМЕЦ Міхась Пазнякоў

Раніцай фашысты акружылі вёску, павыганялі людзей з хат, некалькі чалавек арыштавалі і павезлі на допыт у раённы цэнтр. Праз час запалалі хаты: адна, дру­гая, трэцяя... Гэтым займаўся спецыяльны карны атрад. Сёй-той з вяскоўцаў, рызыкуючы жыццём, кінууся ратаваць свае пажыткт Пабегла і  мая маці. Можа, і не рашылася б, каб не двое малых дзетак ды блізкая галодная і халодная зіма. Ускочыла на двор і зніякавела: з хаты выходзіў нямецкі афіцэр. Убачыўшы заплаканую маладзіцу, той на блытанай нямецка-рускай мове дазволіў:

-    Матка, шнэль браць сала, брот, адзежа... Дом будзе жыг-жыг...

Мащ кінулася ў хату і пачала выкідаць рэчы праз адчыненае акно. Затым раскінула саматканае пакрывала, каб увязаць кавалак сала, два боханы хлеба, вярэньку цыбулі, некалькі місак і лыжкі Але што тэта такое, чаму рэчы з двара зноў ляцяць у хату? Выбегла з вузлом у руках і сутыкнулася з паліцаем. Той груба выхапіў з яе рук сабраны вузел і закінуў яго назад у хату. Маці загаласіла, у роспачы выскачыла на вуліцу. Ды хто ж яе абароніць ад лютага ворага?! Раптам угледзела таго нямецкага афіцэра, які раней дазволіў узяць рэчы і прадукты. Кінулася з плачам да яго. Той здагадаўся, у чым справа, пашыбаваў на двор, накінуўся на паліцая і ў каршэнь выгнаў яго на вуліцу.

-    Матка! Шнэль! Браць для кіндэр брот, адзежа...

Маці паспела схапіць падрыхтаваны вузел, некалькі

 цёплых дзіцячых рэчаў і выскачыла з хаты, якую ўжо з вуліцы падпальвалі карнікі. Праз некалькі хвілін яна вяла сваіх дзетак у выкапаную загадзя зямлянку, замаскіраваную ў кустоўі.

  Кудлачёв В.С.

Война глазами ребёнка: для мл. и сред. шк. возраста/ Виктор Семёнович Кудлачёв. – Мн.: Бел. энц. Імя П. Броўкі, 2014. – 32 с., ил.

Посвящается 70-летию освобождения Беларуси от немецко-фашистских захватчиков и 70-летию Победы в Великой Отечественной войне

В книге использованы рисунки, выполненные учащимися детской художественной школы города Гродно.

Чёрно-белые рисунки помогают лучшему восприятию текст. Рассказы, стихотворения небольшие по объёму, но очень эмоциональные. Такое впечатление, что их, в самом деле,  написал ребёнок.

Справка

Виктор Кудлачёв, родился 15 января 1936 в деревне Сластены, Могилевской области, с 1947 года учился в Гродно в школе для слепых детей, музыкальной школе №1, с 1958 года – в Гродненском музыкальном педагогическом училище, 52 года работал учителем музыки, в 1991 году принят в Союз писателей БССР, автор 15 книг, дипломант республиканского литературного конкурса, лауреат премии Дубко за достижения в области литературы и искусства 2006 года.

ОБ АВТОРЕ

Виктор Семёнович Кудлачёв — человек мужествен­ной судьбы. Его детство опалено войной 1941—1945 го­дов. Вчитайтесь сердцем в каждую строку его воспоми­наний, и вы узнаете правду о военном лихолетье.

Через год после освобождения от фашистов родного Дрибинского района Могилёвской области взрыв мины навсегда лишил девятилетнего мальчика зрения. Но он не утратил желания жить и бороться за жизнь, научил­ся дорожить каждым новым днём. Виктор продолжил учёбу в спецшколе для слепых детей в Гродно, окончил музыкально-педагогическое училище. Более полувека он обучал музыке и пению слепых и слабовидящих де­тей в школе-интернате, где когда-то учился сам.

За эти годы Виктор Кудлачёв стал известным поэтом в Беларуси и за её пределами. Его книги адресованы прежде всего детям. Он хочет, чтобы счастливчики мирного времени никогда не знали, что такое война, чтобы берегли память о погибших, уважали участни­ков и свидетелей войны. Прислушайтесь к пожелани­ям ребёнка войны, поэта Виктора Кудлачёва, поучи­тесь у него умению преодолевать трудности, искренне радоваться жизни и бережно любить нашу Родину — милую сердцу Беларусь.

Владимир Липский, главный редактор журнала для детей «Вясёлка», лауреат Государственной премии Беларуси.

Виктор Семёнович Кудлачёв умеет бороться за жизнь, как никто другой. Он научился смотреть на мир глазами ребёнка.

В детстве в родной деревне он познал горести Великой Отечественной войны, когда фашисты вместо хлеба или конфеты за почищенные сапоги дарили сигарету. Помнит он, как на его глазах офицер  безжалостно застрелил мальчика, когда ребенок попытался поднять брошенную губную гармошку. Позже об этом и других случаях он вспомнит в своей книге стихов «Война глазами ребёнка». Рецензии  литературных критиков на эту книгу сходились к одному: «Писать о войне нужно так, как это делает Кудлачев».
Едва Могилевская область была освобождена от оккупантов, Виктор, самый младший из семи детей семейства Кудлачёвых, пошёл в школу, окончил первый класс с отличием. Казалось, жизнь налаживается, но эхо войны, взрыв от оставленной немцами мины – отобрало у него зрение.   Пришлось ехать в Гродно, где на то  время работала единственная в Беларуси школа для слабовидящих и незрячих детей.  Будущий поэт решил заняться музыкой,  окончил музыкально-педагогическое училище, играл на баяне. Пятьдесят два года он преподавал в Гродненской школе-интернате для слепых и слабовидящих детей. Через его руки и педагогический талант прошли сотни учеников, двадцать из них стали профессиональными музыкантами. 

Более сорока лет прошло с тех пор, как было опубликовано первое стихотворение. И теперь у Виктора Кудлачёва с два десятка детских книг, выпущенных в разных издательствах. Это стихи, загадки, скороговорки для малышей. Но особое место в их ряду занимает книга воспоминаний «Война глазами ребенка». В качестве иллюстраций использованы детские рисунки. Рассказы о тех военных, послевоенных годах становятся еще более щемящими, если знаешь, что, по сути, та война лишила писателя зрения – мины не всегда взрывались на поле боя.

Виктор Кудлачёв пишет преимущественно для детей. Его стихи воспитывают любовь к Родине, родителям, труду, природе. В высоко художественных произведениях много динамики, юмора, игровых моментов.

Желаю автору творческих успехов, благополучия и, конечно, новых книг!

Пусть в сердце горит вдохновения луч!

ВДОХНОВЕНИЯ ЛУЧ

Война поступила
Жестоко со мной —
Глаза опалила
Взрывною волной.
С тех пор я не вижу
Ни солнца, ни туч,
Но в сердце горит
Вдохновения луч.
Он путь озаряет мне
Жизненный мой,
И я не сбиваюсь
С дороги крутой.
Иду неустанно,
Не тлею — горю,
Стихи и рассказы
Я детям дарю.

ГДЕ МОЙ ПАПА?

Была весна, цвела сирень,

Стоял весёлый майский день.

Пришёл с войны сосед домой,

А папы нет! «Где папа мой?»

—   Погиб наш папа на войне, —

В слезах сказала мама мне.

А я не верил — папу ждал,

На край деревни выбегал,

Стоял подолгу, вдаль глядел,

Я с папой встретиться хотел.

Глазами ребёнка Я не был солдатом, В боях не бывал, Войну я глазами Ребёнка познал. Живёт она в памяти  Горечью дней,  Рыданием бабушки,  Мамы моей —  Рыданием нашей   Деревни большой,  Мужей, сыновей  Проводившей на бой. У каждой калитки Я видел страданье,  Заплаканных женщин,  Картины прощанья... И мысленно вижу  Сейчас пред собой Тот солнечный день,  Омрачённый войной. Автор блога Людмила Бусел, 08.11.2014