Эстафета памяти: встреча с Бусел и Петровой

11 февраля 2017 центр детского творчества «Ювента» совершал акцию «Звёздный поход». Цель её -посещение братских захоронений Светлогорского района. Маршрут: Светлогорск - Чирковичи -Дуброва- операция «Багратион» - Паричи- Светлогорск. Участники: пионеры-активисты городских школ, педагоги-организаторы. Всего 22 человека. В Дуброве к ним присоединились учащиеся и учителя местной школы. Небольшой митинг на братской могиле аг Дуброва, возложение цветов. Солдат может погибнуть. Война и смерть на войне реальна. Но память? Память о погибшем солдате должна остаться. Мы обязаны её сохранить.

Далее переместились в СДК. Посетили музей истории д. Дуброва. Экскурсию по экспозиции «Великая Отечественная война» провела заведующая музеем, библиотекарь Бусел Л.Ф. В сельской библиотеке состоялась встреча с бывшими малолетними узницами концлагеря Озаричи Бусел Т.К. и Петровой О.Н. Рассказы женщин – живых свидетелей той страшной войны, которым выпало пережить ужасы концлагеря, никого не оставили равнодушным. Затаив дыхание, слушали и дети, и взрослые. Эмоциональным и волнительным был рассказ Татьяны Кузьминичны. Цепкая детская память семилетней девчушки навсегда зафиксировала те события. Особенно всех возмутил рассказ о полицае, который потребовал за котелок воды золотые часы. Её мать и простых-то никогда в глаза не видела. Полицай (русский человек) остался равнодушным, а немец-часовой перебрасывал через проволоку ветки для строительства куреня-будана-шалаша.

Не менее волнительным был рассказ Ольги Николаевны. Сама она помнить ничего не могла, ей было 2 месяца отроду, когда  вместе матерью она попала в лагерь под Озаричами. Все её воспоминания со слов мамы, которой был 21 год. Маленькая Оленька даже уже не плакала, только скулила иногда от голода. Когда пришли советские войска и узников освободили, молодая мать решила обойти санпропускники, чтобы скорее вернуться в своё село. В лесу  встретился конный патруль. Попросилась, отпустил. Шла военная машина, остановилась, чтобы подвести. Когда солдат хотел забросить её в кузов узел, мать вскрикнула: «Там дзіця!». Солдат в ступоре тихонько опустил ношу на землю. И ещё раз повезло. В их хате расположился военный госпиталь. Военврач осмотрел ребёнка и вынес заключение: «Тифа нет, сильное истощение»…

О пользе таких мероприятий говорить лишне. Встреча с живыми свидетелями Великой Отечественной войны… Осознание, что под этими 30- ю мраморными плитами покоятся  2, 5 тысячи солдат и офицеров…

 Артефакты военного времени в музее: гранаты, фрагменты оружия, штык-ножи, каски, гильзы…

Воспоминания записаны автором блога ранее.

Бусел Татьяна Кузьминична, 1936 г. р. бывший малолетний узник Озаричского конлагеря, проживает в аг Дуброва

Як ляжалі у хатах у Вяжнах на палу. Зайдуць, адчыняць дзверы і паверх галоў страляюць. А мы такія абыякавыя, хоць пабіця нас тут, ніхто не ўстае...

 Як везлі сільна завідавала на машынку швейную і падушкі пуховыя. Дарма, што дзіця, а разумела… Людзі ж не ведалі куды іх гоняць, нават цеста ў дзежцы учынянае везлі.

  Мне было амаль 8 гадоў, калі нас з мамай забралі ў лагер. Жылі мы тады ў вёсцы Карма Акцябрскага раёну. Балота, мох, дрэў не было, кусты. Памятаю, што  будан (курань) наш быў блізка каля калючага дроту. Мама пайшла з кацялком  вады ў пельцы набраць. А паліцэйскі: “Часы давай залатыя за ваду.” “Ах ты, злодзей. Я і прастых часоў не бачыла, не тое што залатых. Нас на смерць прывезлі сюды, а ты…”.  Каб хоць што было над галавой, людзі майстравалі курані.

Не хапала галінак, каб будаваць курані. Дык немяц наклоніць галінку, каб я магла праз дрот дастаць, адламаць. А паліцай стаяў, не пазіраў нават.

Аднойчы я зайважыла  ў лесе па той бок дрота вайскоўцаў. Яны былі ў нямецкіх плашчпалатках. Пабегла да мацяры: “Мама, мама, разведчыкі рускія!”. Маці гаворыць “Гаўно ты курынае, яна ведае рускіх разведчыкаў, маўчы.” Я кажу: "Ей богу!". Тады ж бажыліся.  Сапраўды, гэта была наша разведка. Яны перадалі, каб мы чакалі, не лезлі праз дрот, бо вакол усё замініравана …  Хворых і памерлых загадалі пакінуць на месцы, а хто не можа ісці сам, выводзілі вайскоўцы.  Малых, зусім слабых, выносілі на руках. Памятаю, як салдат незнарок зачапіў нейкую міну, ці гранату, жоўтую, з такімі крылцамі бліскучымі,  яна павісла на дрэве. Салдат  паспеў крыкнуць: “Ложись!” , і грымнуў выбух.. Маці маю параніла, зубы выбіла, твар пакалечыла…

Асабліва многа людзей памерла ў лагеры ў апошнюю, перад вызваленнем, ноч. Прымарозіла і выпаў снег. Холмікі прыцярушаных снегам цел на зямлі ляжалі густа...

Дамоў мы  адразу не трапілі.. Казалі, там яшчэ фронт.

Давезлі да Кабульшчыны, далей не пусцілі, сказалі лінія фронту блізка, немцы  ў  Карме.. Хлеба са згушчонкай даў нам афіцэр. Гэта цяпер я разумею, што то была згушчонка, а тады нешта белае, салодкае, тягучае, вельмі смачнае, датуль ніколі неспрабаванае... Адна маленькая зорачка на пагонах у яго была, малодшый лейтэнант. Пытае у майго дваюраднага брата: “ Ваня кто тебе глаз подбил?”. Той сазнаўся: “Насця, сястра стукнула”.. Мы прызналіся, што  за хлеб пабіліся. А ў яго слёзы ў вачах, мабыць сваіх дзяцей прыгадаў-ўспомніў, а мо страшка гэта, каб дзеці за хлеб дзяруцца.. Мы адказваліся есці. “Не будам, гаворым есьці, бо там  яшчэ ў зямлянцы  ёсць галодныя дзеці”. Далі салдаты нам яды і з сабою, усіх накармілі, толькі кацелкі вярнуць загадалі.

Павезлі нас назад, апынуліся мы ў Каленкавічах, у нейкай школе сядзелі, бо запомніліся вялізныя вокны.. Тут моцна бамбілі. Страшна было.
Памятаю, што кармілі нас якосьці пахлёбкай, але яна моцна аддавала бензінам...
Ваенны кухар варыў абед для лётчыкаў, недалёка размешчаўся ваённы аэрадром. А мы, дзеці, пайшлі, назбіралі кайстру шчавеля і прынеслі яму. Атрымаўся вельмі смачны суп. Упрасілі салдата з сабой узяць, вельмі ж хацелася нам вясковым дзецям  на самалёты паглядзець. Прыехалі, а там начальнік, як закрычыць: "А это что такое? А если налёт? Быстро убрать детей с поля!". Але хуценька ў той самалёт усёж-такі зазірнулі...

Столькі гадоў прайшло, а тое ўсё помніцца. Бывае, што было недаўна забываю, а тое….

Записана библиотекарем Людмилой Бусел, 2005 г. д. Дуброва

Петрова (Тозик) Ольга Николаевна,02.01.1944 г.р., бывший малолетний узник Озаричского концлагеря, живёт в д. Дуброва

“Мне тогда было 2 месяца от  роду. Всё, что знаю, со слов моей матери. Она так подробно рассказывала, что я будто сама всё это видела. Такое разве забудешь.”

Рассказ Тозик Прасковьи Иосифовны, 1922 г.р. жыхаркі вёскі Казанск, Калінкавічскага раёна.

Сперша ледзь у Няметчыну не трапіла. Выратавала  мяне малое дзіця на руках. Немяц  цягнуў мяне да тых аднавяскоўцаў, што атабралі, каб вывезці ў Германію. Нямецкі афіцер адразу не паверыў, што дзіця мае. Дык я выняла грудзі, ды стала даваць дачцэ. Ёй было ўсяго два месяцы, як трапілі мы ў лагер за Азарычы. Багата з нашага сяла туды трапіла: суседзі, родзічы, жанкі, старыя, дзеці.  Нас выратаваў дзед Ян, Камыш яго прозвішча, з радні нам быў.   Ён вады знаходзіў недзе ў пельцы, буракі капаў на полі.. Напнулі з Агапкай з посцілак будан, каб троху ад ветру схавацца. Як аслабанілі, я не пайшла праз каранцін той. Дачка, Волька не плакала ўжо, у ношку закруціла яе і пайшла па лесе. Дзед папярэдзіў, каб ішла па слядох, бо міны вакол. Сустрэла ў лесе вайскоўца на кані, папрасілася, каб пусціў. Кажу: “Не вытрымае дзіця той каранцін, дадому іду”. Ён кажа: “Ну, тогда так - ты мяне не видела, а я тебя”.

Далей машына ваенная спынілася. Мяне - ў кабіну, а ношку маю на кузаў хацеў закінуць салдат. Я войкнула: “Там – дзіця!”. Ён замёр, потым паціху так, не верачы нібы, палажыў дадолу вузел.

У сяле, у нашай хаце госпіталь быў. Дохтар паглядзеў малечу: “Тифа нет, сильное истощение”. Там і выхадзілі яе..  

Быў такі выпадак. Памерла цётка- родзічка наша, дык мяне і на пахаванне не пусцілі, пабаяліся, што кіну дзіця. Выпадкі такія былі. Людзі ад голаду і галечы з розуму сходзілі..

Запісана і апрацавана Бусел Людмілай 2000 г
https://buselluda.blogspot.com.by/2017/01/blog-post_74.html  видео с Петровой О.Н.

                                                                                       

https://buselluda.blogspot.com.by/2017/02/blog-post_15.html   ссылка на видео Звёздный поход, Ювента

  автор блога Людмила Бусел, дата публикации 11.02.2017